Cuộc chiến thuật toán hợp đồng giữa CEX và DEX: Cuộc so tài của Hyperliquid, Binance, OKX

Vào tháng 3 năm 2025, hợp đồng JELLYJELLY đã gây ra một cơn sốt trên một nền tảng giao dịch. Giá hợp đồng tăng vọt 429% trong thời gian ngắn, gần như kích hoạt một đợt thanh lý quy mô lớn. Nếu xảy ra thanh lý, các vị thế bán sẽ bị đẩy vào kho lưu trữ thanh khoản trên chuỗi, gây ra tổn thất biến động lớn. Trong khi đó, một nền tảng giao dịch khác đã nhanh chóng ra mắt giao dịch hợp đồng vĩnh viễn cho JELLYJELLY.

Vào thời điểm khủng hoảng sắp bùng nổ, các nhà xác thực của nền tảng giao dịch đã khẩn cấp bỏ phiếu can thiệp, buộc phải gỡ bỏ, thanh lý và đóng băng giao dịch. Sự kiện này đã dấy lên sự hoài nghi trong cộng đồng tiền điện tử về các sàn giao dịch "phi tập trung", và cũng phơi bày một vấn đề cốt lõi: Trên các nền tảng giao dịch phi tập trung, giá cả được quyết định bởi ai? Rủi ro thực sự do ai gánh chịu? Thuật toán có thực sự trung lập?

Bài viết này sẽ lấy sự kiện JELLYJELLY làm điểm khởi đầu, phân tích sự khác biệt về thuật toán của ba nền tảng trong cơ chế cốt lõi của hợp đồng vĩnh viễn — giá chỉ số, giá đánh dấu, và tỷ lệ phí vốn — và điều tra sâu về các ý tưởng tài chính và cơ chế truyền tải rủi ro phía sau chúng. Chúng ta sẽ thấy cách mà các thuật toán khác nhau hình thành phong cách giao dịch, phục vụ cho các loại nhà giao dịch khác nhau, và quyết định vận mệnh của nhà giao dịch trong cơn bão thị trường.

Đây không chỉ là một phân tích về công nghệ hợp đồng, mà còn là một cuộc chiến triết học về thiết kế trật tự thị trường.

Tổng quan về giao dịch hợp đồng vĩnh viễn

Giao dịch hợp đồng vĩnh viễn chủ yếu được cấu thành từ ba phần:

1. Giá chỉ số (Index Price): Theo dõi sự thay đổi giá trên thị trường giao ngay, như một "neo lý thuyết".
2. Giá đánh dấu (Mark Price): Giá quyết định để tính toán lãi lỗ chưa thực hiện, sự kiện thanh lý và các sự kiện quan trọng khác.
3. Tỷ lệ phí vốn (Funding Rate): Cơ chế kinh tế kết nối thị trường giao ngay và hợp đồng, hướng dẫn giá hợp đồng quay trở lại giá giao ngay.

Cần lưu ý rằng bên kiểm soát giá đánh dấu thực sự nắm giữ quyền sinh sát của hợp đồng. Do đó, cốt lõi của nền tảng giao dịch phi tập trung là đảm bảo rằng giá đánh dấu không bị thao túng và có thể được xác minh.

So sánh và phân tích thuật toán

Giá chỉ số/Giá oracle

Giá chỉ số của một nền tảng phi tập trung được gọi là giá oracle (Oracle price), được xây dựng độc lập bởi các nút xác thực. Nó sử dụng phương pháp trung vị có trọng số để chống lại sự biến động giá cực đoan, có khả năng chống thao túng tốt hơn, nhưng tần suất cập nhật chậm hơn (mỗi 3 giây một lần). Thiết kế này nhằm loại bỏ các giá trị ngoại lai và biến động, giúp giá cả trở nên mượt mà hơn.

Cơ chế giá đánh dấu

Thuật toán giá đánh dấu của một nền tảng tập trung dựa trên hai nguyên tắc "tính mượt mà của giá" và "phản ánh độ sâu của thị trường". Nó kết hợp giá trung bình mua/bán trên thị trường hợp đồng, giá giao dịch và giá tác động, thông qua việc mô phỏng ảnh hưởng của các lệnh thị trường lớn đến sổ lệnh để phản ánh chi phí thanh khoản thực sự.

Một nền tảng tập trung khác áp dụng cách tiếp cận quyết liệt hơn, chỉ sử dụng giá trị trung bình giữa giá mua/bán trên bảng giá làm nguồn giá đánh dấu. Thuật toán này rất nhạy cảm với các giao dịch nhỏ, dễ dàng gây ra biến động mạnh do các lệnh lớn làm thị trường bị xuyên thủng.

Cấu trúc giá đánh dấu của một nền tảng phi tập trung nào đó kết hợp hai phương pháp trên và đưa ra nhiều nguồn giá khác nhau: Giá Oracle và trung bình di động theo chỉ số của sự khác biệt giữa giá trong hợp đồng, giá mua/bán cao nhất của nền tảng và giá giao dịch cuối cùng, cũng như trung bình trọng số của giá vĩnh viễn từ nhiều sàn giao dịch.

Thuật toán phí vốn

Tỷ lệ vốn là đòn bẩy kinh tế quan trọng kết nối thị trường giao ngay và thị trường hợp đồng. Các nền tảng thể hiện những con đường kỹ thuật và triết lý giao dịch khác nhau trong thiết kế thuật toán tỷ lệ vốn.

Một nền tảng phi tập trung đã đưa vào chỉ số giá tăng thêm trong quá trình tính toán, và sử dụng giá Oracle thay thế cho giá chỉ số để gần gũi hơn với tình hình thực tế của thị trường. Để bù đắp cho điểm yếu về tốc độ hồi phục giá chậm, nền tảng này còn áp dụng ba cài đặt đặc biệt: giới hạn tỷ lệ phí vốn cực cao, tính toán phí vốn dựa trên giá Oracle chứ không phải giá đánh dấu, và tần suất thu phí vốn cao hơn.

Tỷ lệ vốn của một nền tảng tập trung phụ thuộc vào chu kỳ thanh toán dài, kết hợp độ sâu của sổ lệnh để mô phỏng tác động của đơn hàng lớn đến giá mua bán, đồng thời xem xét tỷ lệ lãi suất vay cố định. Thiết kế này nhằm cung cấp cho các nhà đầu tư tổ chức và các nhà giao dịch trung và dài hạn một chi phí vốn mượt mà và có thể dự đoán hơn.

Một nền tảng tập trung khác có thuật toán phí vốn tương đối đơn giản, được tính toán dựa trên độ lệch giữa giá mua và bán trên sổ lệnh, và chu kỳ thanh toán cũng khá dài. Thiết kế này dẫn đến sự biến động lớn của phí vốn, phù hợp cho các chiến lược giao dịch tần suất cao và ngắn hạn.

Thuật toán quyết định số phận: Chiến lược giao dịch và triết lý tài chính của các nền tảng khác nhau

Giá thuật toán, logic thanh toán và cơ chế tài chính của các nền tảng khác nhau phản ánh những triết lý và giá trị tài chính khác nhau.

Thiết kế của một nền tảng tập trung có xu hướng "chế độ hóa, ôn hòa hóa", với ý tưởng cốt lõi là "làm cho thị trường có thể dự đoán". Điều này tương thích cao với trường phái tài chính định lượng và giả thuyết thị trường hiệu quả, giả định rằng thị trường về cơ bản là hợp lý và có thể được thuần hóa thông qua mô hình thống kê.

Một nền tảng tập trung khác có thiết kế chiến lược gần với "nhanh, mạnh, chính xác", triết lý của nó là "thị trường là sự phản ánh của bản chất con người". Điều này phù hợp với logic của tài chính hành vi, chấp nhận rằng thị trường là phi lý trí và nhà giao dịch là người có cảm xúc.

Một nền tảng phi tập trung đang cố gắng xây dựng một mô hình tài chính hoàn toàn mới: quản trị phi tập trung + cơ chế giá có thể lập trình. Quan niệm của nó là: thuật toán không phải là dự đoán thị trường, mà là thiết lập trật tự. Nền tảng này giống như một giao thức tài chính chạy trên blockchain, giá cả được đồng thuận bởi các nút xác thực, việc thanh lý vị thế được đảm bảo bởi kho thanh khoản, mọi dữ liệu giao dịch được công khai trên chuỗi.

Kết luận

Giá cả là biểu tượng của giao dịch, thuật toán là trật tự của giao dịch. Các hệ thống khác nhau cố gắng thiết lập niềm tin trên thị trường theo những cách khác nhau: có cái chọn "ổn định" làm neo, có cái chọn "biến động" làm neo, còn có cái cố gắng ghi tất cả vào hợp đồng trên chuỗi.

Tuy nhiên, khi thị trường ở tình huống cực đoan, thuật toán có thể cần rút lui, yếu tố con người vẫn là cần thiết. Cuối cùng, giá cả không phải do thuật toán quyết định, mà là do chúng ta chọn tin vào ai để quyết định.

Trong thế giới tài chính trong tương lai, thuật toán sẽ tiếp tục mở rộng ảnh hưởng của nó. Nhưng chúng ta phải nhận ra rằng, phía sau mỗi logic được viết vào mã đều ẩn chứa những giá trị đánh giá. Dù là theo đuổi tự do, công bằng hay minh bạch, con người luôn phải chịu trách nhiệm cho những giá trị của mình.

Hãy luôn giữ lòng tôn trọng đối với thị trường.