AI cần Blockchain, chứ không phải hệ thống TradFi

Trong vài năm qua, công nghệ AI đã có những bước phát triển vượt bậc. Từ việc tạo nội dung đến viết mã, từ dịch vụ khách hàng thông minh đến giao dịch thuật toán, AI đang dần chuyển mình từ một công cụ đơn thuần thành một tham gia có khả năng hành động độc lập. Trong khi đó, lĩnh vực Web3 cũng bắt đầu thảo luận sôi nổi về khả năng kết hợp AI và Blockchain. Tuy nhiên, một câu hỏi quan trọng hơn lại hiếm khi được đề cập: AI có thực sự cần Blockchain không?

Khi chúng ta coi AI như một tham gia viên dần dần thoát khỏi sự kiểm soát của con người và có khả năng hành động độc lập, chúng ta sẽ nhận ra rằng nó gần như không thể hoạt động trong hệ thống tài chính hiện tại. Đây không chỉ là vấn đề hiệu suất, mà còn là một vấn đề cấu trúc cơ bản. Hệ thống tài chính truyền thống từ khi thiết kế ban đầu, đã không phải dành cho máy móc.

Hạn chế của hệ thống tài chính truyền thống

Nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại là hệ thống tài khoản, và việc mở tài khoản không thể thiếu xác thực danh tính. Dù là mở thẻ ngân hàng, mua quỹ hay sử dụng dịch vụ thanh toán, đều cần cung cấp thông tin như chứng minh nhân dân, giấy chứng nhận địa chỉ, số điện thoại, thậm chí cần quay video trực tiếp để hoàn thành kiểm tra KYC. Mục đích cốt lõi của những quy trình này là xác nhận người dùng là một cá nhân hoặc tổ chức cụ thể, có thể nhận diện và có khả năng chịu trách nhiệm pháp lý.

Tuy nhiên, AI既不是人类，也不是 pháp nhân. Nó không có quốc tịch, chứng minh nhân dân, mã số thuế và cũng không có khả năng ký tên hay khả năng thực hiện các hành vi pháp lý. Điều này có nghĩa là AI không thể mở tài khoản ngân hàng, không thể đăng ký công ty và càng không thể trở thành bên đối tác hợp đồng hoặc đối tượng giao dịch độc lập. Nói tóm lại, AI trong hệ thống tài chính hiện tại là một "hồn ma phi nhân loại", không có nhân cách tài chính.

Điều này không chỉ là một vấn đề triết học, mà còn là ranh giới hệ thống trong thực tế. Nếu một đại diện AI cần mua quyền sử dụng máy chủ, gọi API hoặc tham gia giao dịch trên thị trường thứ cấp, trước tiên nó cần một phương tiện thanh toán. Và bất kỳ phương tiện thanh toán nào hợp pháp đều gắn liền với một "người" hoặc "doanh nghiệp". Chừng nào AI không phải là công cụ phụ thuộc của một thực thể nào đó, mà là một thực thể hành động tương đối độc lập, thì nó sẽ bị từ chối ở bên ngoài cấu trúc này.

Blockchain: Giao thức tài chính được thiết kế cho máy

Khác với hệ thống tài chính truyền thống, hệ thống Blockchain không quan tâm đến danh tính của người dùng. Dù là người, kịch bản, chương trình hay các tác nhân tự động luôn trực tuyến, chỉ cần có thể tạo ra một cặp khóa riêng và địa chỉ, có thể thực hiện việc nhận tiền, thanh toán, ký hợp đồng thông minh và tham gia vào cơ chế đồng thuận trên chuỗi. Nói cách khác, Blockchain phù hợp một cách tự nhiên cho việc "người dùng không phải con người" tham gia vào hoạt động kinh tế.

Ví dụ, một mô hình AI được triển khai trên Blockchain có thể lấy dữ liệu thông qua lưu trữ phi tập trung, sử dụng thị trường tính toán phi tập trung để lấy tài nguyên vận hành, và sau khi hoàn thành nhiệm vụ, nhận thưởng qua hợp đồng thông minh (được thanh toán bằng stablecoin). Toàn bộ quá trình này không cần sự trung gian của nền tảng tập trung, không cần xác minh thẻ ngân hàng, và không cần bất kỳ "người" nào can thiệp.

Một số dự án đã bắt đầu khám phá cách AI Agent có thể sở hữu "danh tính kinh tế" trên Blockchain, cách cung cấp dịch vụ cho các Agent khác, cách tự hoàn thành giao dịch và phối hợp. Hình thái kinh tế "máy đối máy (M2M)" này đã chuyển từ khái niệm sang giai đoạn thử nghiệm thực tế.

Trong mô hình này, AI không còn là một mô hình phụ thuộc vào đầu vào của con người, mà là một thực thể tuần hoàn có khả năng khai thác tài nguyên, cung cấp dịch vụ, tạo ra lợi nhuận và tái đầu tư vào chính nó. Nó không cần con người phát hành bảng lương, mà có nguồn thu nhập riêng trên chuỗi.

Stablecoin: "Tiền tệ cứng" của thế giới AI

AI không chỉ cần khả năng thanh toán mà còn cần một đồng tiền định cư ổn định. Khi một AI Agent gọi một mô hình khác hoặc mua dịch vụ API dữ liệu, nó mong muốn trao đổi bằng một đơn vị giá trị ổn định thay vì tài sản tiền điện tử có độ biến động cao.

Stablecoin đã đóng một vai trò quan trọng ở đây. Chúng cung cấp một công cụ tài chính có thể tự do lưu thông trên chuỗi, đồng thời duy trì giá trị ổn định, trở thành "tiền tệ cứng" của thế giới AI. Hiện tại, một số dự án đã đang thử nghiệm việc gọi dịch vụ giữa các AI thông qua việc thanh toán theo thời gian thực bằng stablecoin, hình thành một hệ thống kinh tế có ít ma sát mà không cần "phê duyệt của con người".

Với việc tăng cường tính thanh khoản của stablecoin trên chuỗi, AI có thể trực tiếp kiếm được lợi nhuận từ các nhiệm vụ, sau đó sử dụng những lợi nhuận này để mua các mô-đun dịch vụ mới hoặc tài nguyên vận hành, hình thành nên một thể chế kinh tế máy tự trị theo đúng nghĩa.

Hình thái "pháp nhân trên chuỗi" của AI

Trong tương lai, một số hệ thống AI có thể không còn phụ thuộc vào một công ty hoặc tổ chức nghiên cứu nào đó, mà tồn tại dưới hình thức tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) hoặc giao thức trên chuỗi. Những AI Agent này sẽ có quỹ riêng, cơ chế quản trị cộng đồng và hệ thống danh tính trên chuỗi. Chúng không cần đăng ký hợp pháp, cũng không được lưu trữ tại một quốc gia nào, nhưng có thể phục vụ người dùng, nhận thanh toán, khởi xướng kiện tụng, phát hành cập nhật giao thức, tạo thành "pháp nhân kỹ thuật số" hoặc "pháp nhân AI" theo đúng nghĩa.

Sự hợp tác và cạnh tranh giữa chúng sẽ dựa trên hợp đồng thông minh, sử dụng tiền điện tử làm phương tiện và quy tắc trên chuỗi làm trật tự. Trong quá trình này, tiền điện tử không phải là một loại tài sản đầu cơ nào đó, mà là giao thức nền tảng của niềm tin giữa các AI.

Thách thức và Triển vọng

Mặc dù triển vọng rất hứa hẹn, nhưng chúng ta vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Các vấn đề như việc lưu trữ khóa cho ví AI, tổn thất kinh tế do lạm dụng mô hình, khả năng xác minh danh tính trên chuỗi, tính đủ điều kiện pháp lý của các thực thể AI xuyên biên giới, và các ranh giới đạo đức trong hành vi của thuật toán đều cần được giải quyết khẩn cấp.

Điều thực tế hơn là hệ thống pháp luật và khung quy định hiện có của chúng ta hầu như không cung cấp con đường cho "các tác nhân không phải con người". AI không thể bị kiện hoặc kiện, không thể nộp thuế và cũng không thể sở hữu tài sản. Khi mất kiểm soát hoặc bị tấn công, việc xác định trách nhiệm cũng là một vấn đề khó khăn. Tất cả những vấn đề này cần một khung pháp lý mới, sự đồng thuận xã hội và các biện pháp quản trị công nghệ để giải quyết.

Tuy nhiên, chúng tôi đã thấy những con đường khả thi trong một số dự án tiên phong. Điều này không phải là việc sửa chữa các hệ thống cũ để chứa AI, mà là xây dựng một "hạ tầng tài chính máy" phù hợp hơn để tiếp nhận hành vi của AI. Hạ tầng này cần có danh tính trên chuỗi, tài khoản mã hóa, thanh toán bằng stablecoin, hợp tác hợp đồng thông minh và cơ chế tín dụng phi tập trung, chính là những gì chúng tôi gọi là Web3.

Sự phát triển của tiền điện tử, ban đầu nhằm phục vụ "những người không có tài khoản", như những nhóm bị hệ thống tài chính từ chối, các quốc gia và ngành nghề bên lề. Giờ đây, nó có thể trở thành lựa chọn duy nhất để "những chiếc máy không có danh tính" tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Nếu nói rằng TradFi là kim tự tháp được xây dựng cho xã hội loài người, thì Blockchain và tiền điện tử có lẽ đang xây dựng một "nền tảng tài chính dành cho máy móc". AI không nhất thiết phải có quyền sở hữu, nhưng nó phải có giao diện kinh tế có thể thao tác. Và điều này, chính là vấn đề mà Blockchain giỏi nhất trong việc giải quyết.